VẤN ĐỀ QUY HOẠCH ĐÔ THỊ VÀ NHÀ CAO TẦNG VEN BIỂN, BÀI HỌC TỪ CÁC ĐÔ THỊ VEN BIỂN CỦA BRA-XIN

DOTHIQUYHOACH 05/07/2019 65,570 Views

TỔNG QUAN

Ước tính gần đây cho thấy 1,2 tỷ người sống trong phạm vi 100 km bờ biển ở độ cao dưới 100 m, trong đó mật độ dân số lớn hơn khoảng 3 lần so với mức trung bình toàn cầu (Nicholls và Small, 2002). Ở Bra-xin, đường bờ biển kéo dài tới 8500 km bao gồm 300 đô thị ven biển. Bốn trong số mười (40%) khu vực đô thị lớn nhất của Bra-xin nằm ở ven biển. Một nửa dân số (hơn 90 triệu người) sống cách biển chưa đến 200 km. Gia tăng dân số nhanh chóng được theo sau bởi quá trình đô thị hóa vô tổ chức của các khu vực ven biển.

Mật độ dân số cao ở các khu vực ven biển làm giảm khả năng phục hồi môi trường của bãi biển, đặc biệt là ở các khu vực đô thị. Ở nhiều khu đô thị ven biển du lịch đã góp phần chủ yếu vào sự chiếm dụng bờ biển, dẫn đến giảm chất lượng môi trường tại các bãi biển giải trí. Các nhà xã hội học cho rằng ở các nước phát triển, các bãi biển thường được xem là không gian giải trí và giải trí của xã hội hiện đại. Trong khi đó ở các nước đang phát triển, các bãi biển thường được sử dụng để trao đổi hàng hóa dịch vụ. Do đó, các bãi biển đại diện cho hai hệ thống tương tác con: một là hệ thống tự nhiên và và còn lại là kinh tế xã hội.

Sự phát triển ven biển, cùng với tác động của các hoạt động của con người ở lưu vực sông, thường dẫn đến việc giảm mạnh nguồn cung trầm tích đến bờ biển, dẫn đến sự rút lui của hệ sinh thái ven bờ và xói mòn bờ biển. Điều này có thể dẫn đến sự phá hủy các khu vực đô thị sát mép nước (trường hợp cửa Đại, Hội An). Các bãi biển Đà Nẵng, Nha Trang, Hội An… đang ngày càng bị kẹp giữa các khu vực đô thị đang phát triển ở phía lục địa và tác động của sóng và thủy triều ở phía đại dương. Trong điều kiện như vậy, các bãi biển mất khả năng phục hồi tự nhiên, thay đổi nhanh chóng về hình dạng và mở rộng bằng cách nhân tạo (bờ kè, kè chắn sóng, mỏ hàn…) để chống chọi với các sự kiện thiên tai. Những thay đổi do con người gây ra, như đô thị hóa các khu vực quá gần bờ, không chỉ làm thay đổi sâu sắc môi trường tự nhiên, mà sớm muộn cũng bị đe dọa bởi các tác động động lực học ven bờ biển. Điều này đặc biệt xảy ra trong các sự kiện thiên tai, thường thúc đẩy việc xây dựng các công trình kỹ thuật ven biển cứng. Những nguyên nhân này làm thay đổi đặc điểm và động lực ven biển, làm giảm khả năng thích ứng với các sự kiện tự nhiên của bãi biển và can thiệp trực tiếp vào cân bằng trầm tích của chúng.

Sự phát triển đô thị mạnh mẽ đã diễn ra ở Đà Nẵng vào những năm 2000, thời kỳ mà lợi ích kinh tế của Đà Nẵng chuyển từ vùng nội địa và bắt đầu tập trung gần như hoàn toàn vào bờ biển. Do đó, Đà Nẵng không còn là một thành phố cảng thuần túy và trở thành một trong những điểm du lịch được tìm kiếm nhiều nhất ở Việt Nam và Châu Á. Sự chuyển đổi này được chi phối bởi quá trình đô thị hóa mạnh mẽ khu vực ven biển bắt đầu từ cuối những 2000 và đạt đỉnh điểm vào những năm 2010.

Hình 1. Phân phối các tòa nhà theo số tầng cho mỗi khu vực đô thị (B1 – B17) dọc theo bãi biển du lịch của Fortaleza trong năm 2010 (nguồn: Paula et al. 2013)

ĐÔ THỊ VEN BIỂN BRA-XIN QUA TRƯỜNG HỢP ĐÔ THỊ FORTALEZA

Thành phố Fortaleza, thủ phủ của bang Ceará, Đông Bắc Bra-xin, quay ra Đại Tây Dương vùng xích đạo với 34 km bãi biển đầy cát và có độ cao trung bình 21 m so với mực nước biển. Giống hệt tình huống của Đà Nẵng, Fortaleza có hơn 30 km đường bờ biển, được giới hạn bởi các con sông Pacoti (phía đông) và Ceará (phía tây). Ở Fortaleza, từ những năm 1960 đến 2011, dân số đã tăng hơn 250%. Trong 10 năm đầu tiên của thế kỷ 21, dân số của Fortaleza đã tăng hơn mức trung bình quốc gia. Fortaleza là đô thị đông dân thứ 5 (2.447.409 người) ở Bra-xin. Sự tăng trưởng này đạt được nhờ đầu tư mạnh mẽ vào đô thị và cơ sở hạ tầng du lịch (khách sạn, khu nghỉ dưỡng, nhà hàng và câu lạc bộ đêm).

Dòng vốn và con người mãnh liệt, và những hạn chế của không gian địa lý dẫn đến việc xây dựng nhà cao tầng. Ở Bra-xin, việc xây dựng nhà cao tầng tại các khu vực ven biển bắt đầu vào năm 1920 tại các thành phố São Paulo (Bãi biển Santos) và Rio de Janeiro (Bãi biển Copacabana). Tại các thành phố Đông Bắc Bra-xin, các công trình xây dựng trên mặt biển bắt đầu từ những năm 1950 của thập niên 1960 (ví dụ: Fortaleza, Recife và Salvador).

Ở nhiều thành phố của Bra-xin, giới hạn chiều cao tối đa đối với các tòa nhà ở mặt biển được thiết lập vào những năm 1990. Luật Đất đai (thập niên 1960) quy định rằng ở hầu hết các thành phố ven biển, bao gồm cả Fortaleza, tất cả các khu dân cư nằm ở mặt biển và cạnh sông phải có chiều cao xây dựng tối đa từ ba (3) đến bốn (4) tầng. Hiện nay, đối với hầu hết các thành phố ven biển của Bra-xin giới hạn cho phép đối với các tòa nhà ở mặt biển thay đổi từ 60 m (20 tầng) đến 75 m (25 tầng). Trong trường hợp của Fortaleza, giới hạn này là 72 m (24 tầng). Ở Việt Nam, con số này rất cần một luận chứng khoa học cụ thể cho các thành phố biển và các khu vực ven sông.

Ở ven biển Fortaleza, các tòa nhà cao trung bình 14,5 tầng. Khu vực Mucuripe (B17 – hình 1) là nơi có các tòa nhà cao nhất trong tất cả (26 tầng) (Hình 1). Khu vực này cũng có sáu tòa nhà vượt quá giới hạn chiều cao cho phép đối với các công trình ở mặt trước biển. Chỉ có hai tòa nhà vượt quá giới hạn trong khu vực Meirele và Náutico, trong khi các tòa nhà khác tuân theo luật tiểu bang. Maia et al. (1996) đã quan sát thấy rằng từ năm 1974 đến 1994, tốc độ gió trung bình giảm 1,1 m/s và nhiệt độ trung bình tăng 0,8° C trong thành phố. Thời kỳ phân tích của họ trùng khớp với thời kỳ phát triển cao tầng dọc theo mặt biển của Fortaleza, tuy nhiên cần nghiên cứu thêm tác động của đô thị hóa ven biển đến vi khí hậu đô thị.

Hình 2 . Sóng vỗ vào vỉa hè và làm ngập bãi biển Iracema trong cơn bão tháng 12 năm 2009 – Nguồn: Rapha Bessa.

NHỮNG HỆ QUẢ VÀ BÀN LUẬN

Đất đai ven biển được quy hoạch kém và sự phát triển nhanh chóng của bờ biển đã làm giảm chất lượng môi trường của các bãi biển và do đó đã làm giảm lợi thế cạnh tranh của các khu du lịch này so với các khu vực du lịch nơi bờ biển được bảo tồn tốt hơn. Quá trình này được liên kết với việc chuyển đổi không gian tự nhiên thành không gian nhân tạo.

Ở nhiều đô thị Bra-xin, đường bờ biển được xác định bởi các cấu trúc nhân tạo đô thị hóa (ví dụ: đường tòa nhà, vỉa hè, đại lộ và đường bộ). Do đó, tính dễ bị tổn thương ven biển được xác định bởi mức độ đô thị hóa ven biển (Hình 2). Với các khu đô thị hóa gần biển, sóng dễ dàng tiếp cận cơ sở hạ tầng đô thị và gây nguy hiểm cho hệ thống thoát nước, cống rãnh, cột đèn, đường, làn xe đạp, quảng trường, chợ cá, tượng, nhà ở, tòa nhà và vỉa hè. Chính phủ sau đó buộc phải đầu tư vào bảo vệ bờ biển để ngăn chặn thiệt hại về tài sản. Có nhà nghiên cứu nhấn mạnh rằng việc xây dựng trên đất cát và dải bãi biển có chiều rộng dưới 150 m nên tránh do nguy cơ lũ lụt và xói mòn do sóng.

Đô thị hóa là một yếu tố chính quyết định tính dễ bị tổn thương của đường bờ biển đối với các sự kiện năng lượng cao (bão). Điều quan trọng là những sự kiện này dường như đang gia tăng về tần suất, cường độ và tác động đến cơ sở hạ tầng ven biển. Theo thông tin được công bố bởi thành phố Fortaleza, chi phí tái thiết các khu vực bị ảnh hưởng là rất cao và Fortaleza đã chi hơn 120 triệu USD trong những năm 2000 cho các việc như vậy. Ước tính, vào năm 2014, chi phí là hơn 400 triệu đô la Mỹ, làm trầm trọng thêm mức độ tác động môi trường và có thể đạt đến mức chi tiêu kinh tế không bền vững.

Jucá (2000), dựa trên các báo cáo thời đó, ước tính rằng khoảng 200 m bãi biển đã bị xói mòn trong khoảng thời gian 10 năm, với tốc độ xói mòn trung bình khoảng 20 m / năm. Trong những năm 1970, các vấn đề xói mòn vẫn tiếp diễn dọc theo bờ biển Fortaleza. Đến năm 1975, bờ biển của Fortaleza đã bị thay đổi một cách nhân tạo bởi 12 mỏ hàn, 4 tường chắn rip-rap, 2 cây cầu, một cầu tàu dầu và 2 đê chắn sóng, trải dài giữa Cảng Mucuripe và cửa sông Ceará. Vào cuối những năm 1970, bờ biển phía tây của Fortaleza hoàn toàn nhân tạo, chủ yếu được xác định bởi các cấu trúc kỹ thuật cứng ven biển được xây dựng để đối phó với xói mòn do việc xây dựng cảng. Đường bờ biển hiện tại đã hoàn toàn là nhân tạo. Rất may mắn là các đô thị biển Việt Nam hiện chưa bị tác động nhiều bởi các cấu trúc nhân tạo ven biển này.

Sự phát triển không được kiểm soát của mặt trước biển của Fortaleza đã dẫn đến sự khan hiếm không gian xanh, được thay thế bằng mặt đường nhựa và bê tông, các vật liệu giữ nhiệt và tăng nhiệt độ trong thành phố. Bao phủ thành phố bằng các vật liệu không thấm nước, như nhựa đường và bê tông, giúp tăng nguy cơ lũ lụt, vì cả nước mưa và nước biển có thể tích tụ gần bờ biển, như đã xảy ra tại Bãi biển Iracema. Một yếu tố khác góp phần làm tăng nguy cơ lũ lụt ở các khu vực của Fortaleza là việc đào các dải cát rộng lớn cho nhiều công trình phía trước biển.

Một kết quả không đáng có của quá trình đô thị hóa mạnh mẽ của thành phố Đà Nẵng cũng như Fortaleza, đặc biệt là mặt biển, là mạng lưới thoát nước đã không thể đối phó với dân số ngày càng tăng khiến nước thải bị đổ bất hợp pháp vào cống thoát nước mưa. Một khi nước này đến sông và bãi biển, ô nhiễm vượt quá giới hạn sức khỏe cho phép để tắm. Các bãi biển trên bờ biển du lịch có nồng độ coliforms cao liên quan đến nước mưa mang theo nước thải. Ngoài ra, sự gia tăng sản xuất rác thải sinh hoạt cuối cùng làm tắc nghẽn cống và ngăn dòng chảy trầm tích ra bãi biển.

Sự chiếm đóng quy hoạch kém của các khu vực ven biển đã dẫn đến sự giả tạo của cảnh quan, làm giảm khả năng phục hồi môi trường. Việc xây dựng cơ sở hạ tầng đô thị và ổn định cồn cát đã góp phần làm mất cân bằng nguồn cung cấp trầm tích cho các bãi biển ở bờ biển phía bắc của Fortaleza. Việc tăng cường đô thị hóa ở mặt biển đã cố định một cách hiệu quả khu vực bờ biển, cản trở sự huy động tự nhiên của trầm tích giữa bãi biển nổi và chìm. Mất khả năng di chuyển của bờ biển khiến nó dễ bị xói mòn nghiêm trọng hơn trong trường hợp có bão.

Để ngăn chặn các tác động ven biển và cho phép phục hồi bãi biển, việc nuôi dưỡng bãi biển cần được thực hiện ở một số khu vực. Các bờ biển được cải tạo nhân tạo cung cấp hai lợi ích: tăng diện tích giải trí và bảo vệ tốt hơn trước các cơn bão ven biển. Chi phí cao để giữ cho bờ biển an toàn và có đủ chất lượng môi trường để thu hút du lịch phải được chính phủ Bra-xin chi trả. Điều này cho thấy sự không bền vững lâu dài của các hoạt động kinh tế địa phương không tương thích với khả năng hỗ trợ của các bãi biển. Trong tương lai, lợi ích kinh tế, tiềm năng du lịch và chất lượng môi trường cần được các cơ quan kế hoạch cân nhắc cẩn thận, cho phép ước tính thực sự về tính bền vững hay nói cách khác là mô hình phát triển nhà cao tầng ven biển hiện nay.

Tài liệu tham khảo

Nicholls, R.J., Small, C., 2002. Improved estimates of coastal population and expo-sure to hazards released. EOS Transactions 83 (2), 301-305.

Maia, L.P., Jiménez, J.A., Serra, J., Morais, J.O., Sánchez-Arcilla, A., 1998. The Fortaleza (NE Bra-xin) waterfront: port versus coastal management. Journal of Coastal Research 14 (4), 1284-1292

Jucá, G.N.M., 2000. Verso e reverso do perfil urbano de Fortaleza (1945e1960). Secretaria de Cultura e Desporto do Estado do Ceará, São Paulo, Annablume, Fortaleza Paula, D.P.D., Dias, J.M.A., Ferreira, Ó. and Morais, J.O., 2013. High-rise development of the sea-front at Fortaleza (Bra-xin): Perspectives on its valuation and consequences. Ocean & coastal management, 77, pp.14-23.