Nguyễn Cửu Loan
P. Chủ tịch kiêm Tổng Thư ký Hội Quy hoạch PTĐT TP. Đà Nẵng
Từ năm 1997 sau khi chia tách, cùng với sự phát triển kinh tế – xã hội, công nghiệp hóa – hiện đại hóa, quá trình đô thị hoá ở Đà Nẵng cũng diễn ra nhanh chóng, bộ mặt đô thị được cải thiện, đổi mới từng ngày. Trong quá trình đó, việc phát triển cây xanh đô thị ở thành phố cũng luôn nhận được sự quan tâm sâu sắc, sự tham gia tích cực từ chính quyền và nhân dân thành phố thông qua nhiều đề án, kế hoạch[1] và đã đạt được những kết quả nhất định. Nhiều đường phố đã được trồng mới, chỉnh trang cây xanh, cùng với các công trình kiến trúc đã tạo nên diện mạo tươi trẻ cho thành phố, góp phần xây dựng thương hiệu của thành phố “đáng sống”.
Đà Nẵng với quá trình đô thị hóa đang diễn ra rất mạnh mẽ, nhiều phân khu chức năng với hàng loạt các khu đô thị mới, các công trình kiến trúc mới xây dựng đã làm thay đổi một cách nhanh chóng bộ mặt đô thị. Trong quá phát triển đó, nhận thức về vai trò của hệ thống cây xanh đô thị đã có những thay đổi cơ bản, từ việc xem đầu tư cây xanh chỉ mang tính chất trang trí của những năm đầu thời kỳ đổi mới cho đến các quy định bắt buộc phải dành quỹ đất cho phát triển không gian cây xanh đô thị đã giúp cho bộ mặt đô thị ngày càng trở nên sinh động, gần hơn với thiên nhiên, việc phát triển cây xanh đô thị ở thành phố cũng luôn nhận được sự quan tâm sâu sắc, sự tham gia tích cực từ chính quyền và nhân dân thành phố thông qua nhiều đề án, kế hoạch[2] và đã đạt được những kết quả nhất định.
Tuy nhiên, sự phát triển của hệ thống cây xanh đô thị hiện nay vẫn còn nhiều bất cập về quy hoạch, quản lý, cần có những nghiên cứu chuyên sâu về hình thức, chất lượng cây trồng, cũng như việc lựa chọn cây trồng phù hợp với điều kiện khí hậu, thổ nhưỡng địa phương, phù hợp với cảnh quan kiến trúc, thể hiện ở diện tích phủ xanh bình quân trên người còn ở mức thấp, còn thiếu lõi xanh, công viên xanh từ cấp đô thị đến đơn vị ở, hệ thống cây xanh thiếu đa dạng về chủng loài, đảm bảo giá trị sử dụng và những tiện ích về môi trường, chưa phân bố hợp lý trên địa bàn các quận, huyện góp phần tạo cảnh quan đô thị, chưa kết hợp khai thác được không gian mặt nước như sông, hồ, biển, các khu bảo tồn thiên nhiên, chưa được số hóa đồng bộ nhằm phục vụ tốt cho công tác quản lý, duy tu, chưa huy động được sự tham gia tích cực của các bên cũng như cộng đồng.
Kết quả đạt được
Nhận diện đúng thực trạng, đánh giá được nguyên nhân và tiềm năng về nguồn lực để đề xuất giải pháp, kế hoạch thực hiện có hiệu quả đối với công tác quản lý, phát triển cây xanh đô thị thành phố trong thời gian đến, nhiều chủ trương chính sách đã được thành phố ban hành, chỉ đạo thực hiện và đã đạt được những kết quả không nhỏ, góp phần tạo nên một thành phố có nhiều bản sắc sông, núi, biển liền kề như sau:
a) Ban hành Văn bản hướng dẫn quản lý cây xanh đô thị: Đà Nẵng là một trong những địa phương sớm xây dựng hệ thống các văn bản hướng dẫn quản lý cây xanh đô thị trên địa bàn thành phố. Trên cơ sở đó hướng dẫn cho các cơ quan, đơn vị có chức năng thực hiện việc lập quy hoạch, trồng, chăm sóc, bảo vệ cũng như phối hợp trong việc xử lý những vướng mắc trong công tác quản lý, duy trì cây xanh đô thị với các công trình hạ tầng kỹ thuật khác, gồm có:
– Quy định quản lý hệ thống cây xanh công cộng trên địa bàn thành phố Đà Nẵng (Quyết định số 06/2016/QĐ-UBND ngày 04/02/2016 và Quyết định số24/2022/QĐ-UBND ngày 14/11/2022).
– Quy chế phối hợp trong công tác cắt tỉa cây xanh nhằm đảm bảo hành lang an toàn lưới điện cao áp và sự sinh trưởng của cây xanh công cộng tại thành phố Đà Nẵng (Quyết định số 6188/QĐ-UBND ngày 07/10/2016).
– Danh mục cây xanh khuyến khích trồng, hạn chế trồng và cấm trồng trên đường phố thuộc địa bàn thành phố Đà Nẵng – lần 2 (Quyết định số 2880/QĐ-UBND ngày 10/5/2016).
– Đơn giá sản xuất, trồng mới và duy trì cây xanh đô thị áp dụng trên địa bàn thành phố Đà Nẵng (Công văn số 8329/UBND-QLĐT ngày 10/10/2016).
– Quy định tạm thời liên quan đến thiết kế, kỹ thuật trồng, chăm sóc, duy tu bảo dưỡng cây xanh bóng mát công cộng trên địa bàn thành phố Đà Nẵng (Quyết định số 195/QĐ-SXD ngày 05/5/2016 của Giám đốc Sở Xây dựng thành phố Đà Nẵng). Ngoài ra hằng năm, UBND thành phố cũng ban hành Kế hoạch ứng phó và khắc phục bão đối với hệ thống cây xanh đô thị thành phố Đà Nẵng nhằm bảo vệ hệ thống cây xanh đã đầu tư đảm bảo an toàn, phát huy tốt hiệu quả đầu tư và nâng cao chất môi trường xanh của thành phố.
b) Phân cấp quản lý cây xanh đô thị: Việc phân cấp quản lý cây xanh đô thị được triển khai từ năm 2019 đối với cây xanh bóng mát trên vỉa hè đường phố, và tiếp tục đối với cây xanh trong các công viên, vườn hoa tại Quyết định số 24/2022/QĐ-UBND ngày 14/11/2022 của UBND thành phố, theo đó:
– Sở Xây dựng quản lý, tổ chức duy trì thường xuyên đối với cây xanh trên các tuyến đường có bề rộng mặt đường > 7,5m; cây xanh trong đất cây xanh sử dụng công cộng cấp đô thị theo quy hoạch chung được duyệt, trừ các công viên cây xanh đã giao cho UBND các quận, huyện quản lý.
– Ủy ban nhân dân các quận, huyện quản lý, tổ chức duy trì thường xuyên, cấp phép cây xanh trên các tuyến đường có bề rộng mặt đường ≤ 7,5m; cây xanh trong các công viên cây xanh còn lại (trừ các công viên cây xanh đã giao cho Sở Xây dựng quản lý);
Ngoài ra, một số Ban Quản lý, cơ quan đơn vị được giao quản lý cây xanh đô thị theo đặc thù địa bàn[3] được UBND thành phố giao trách nhiệm.
c) Về công tác quy hoạch, phát triển cây xanh đô thị: Quy hoạch cây xanh đô thị là một nội dung trong quy hoạch đô thị theo quy định tại Nghị định số 64/NĐ-CP ngày 11/6/2010 của Chính phủ. Tuy nhiên, do quy hoạch chung thành phố Đà Nẵng mới được phê duyệt và các quy hoạch phân khu đô thị đang được triển khai nên trong thời gian qua, việc quy hoạch cây xanh thường được thực hiện trong từng đồ án quy hoạch chi tiết. Việc chọn chủng loài cây xanh đô thị trong các dự án dựa vào danh mục cây xanh khuyến khích trồng đã được UBND thành phố quy định.
d) Công tác chăm sóc, duy trì hệ thống cây xanh luôn được chú trọng: Là một đô thị ven biển khu vực Miền Trung, điều kiện khí hậu, thời tiết của Đà Nẵng không thuận lợi, thường chịu tác động của nhiều cơn bão hằng năm nên cây xanh bóng mát đô thị cũng thường đối diện với nguy cơ mất an toàn, ngã đổ, dễ gây thiệt hại cây xanh và tài sản, tính mạng của người dân. Do đó, ngoài các biện pháp cắt tỉa cân tán cây trong quá trình duy trì thường xuyên như làm quang vòm lá, thì phương án cắt tỉa trước mùa mưa bão với các biện pháp như làm mỏng vòm lá và giảm bớt ngọn, khống chế chiều cao nhằm đảm bảo giữ được cây xanh là vấn về luôn được quan tâm, triển khai thực hiện theo đúng tiến độ. Việc tuần tra tình trạng sinh trưởng của cây xanh bóng mát, kịp thời phát hiện những trường hợp cây xanh có nguy cơ mất an toàn (nghiêng thân, lệch tán, mục thân, mục gốc, nổi rễ…) được thực hiện thường xuyên, liên tục.
đ) Căn cứ vào quy hoạch, thiết kế cây xanh được duyệt: Các chủ đầu tư triển khai đầu tư xây dựng các công trình công viên, vườn dạo, cây xanh đường phố (trên vỉa hè, dải phân cách, đảo giao thông…) và bàn giao cho các cơ quan quản lý theo phân cấp quản lý, duy trì và khai thác nhằm phát huy hiệu quả đầu tư, góp phần tăng cường mảng xanh và cải thiện chất lượng môi trường.
Trong khoảng 20 năm qua (từ năm 2005 đến nay), trên địa bàn thành phố đã đầu tư trồng mới khoảng 100.000 cây xanh bóng mát tại các dự án phát triển đô thị (đường đô thị, công viên vườn hoa…), đầu tư xây dựng công trình công cộng. Phần lớn các loài cây xanh thuộc nhóm cây xanh khuyến khích trồng đã khẳng định được sự thích nghi tốt, chống chịu qua nhiều mùa gió bão, góp phần tạo cảnh quan đẹp cho thành phố và sự bền vững của hệ thống cây xanh đô thị. Mặc dù vậy, một số loài cây thuộc khuyến khích trồng cũng bộc lộ nhiều khuyết điểm, hạn chế và đã dần được điều chỉnh, thay thế trong quá trình chỉnh trang đô thị như: Phượng vỹ, Sữa, Sò đo cam, Osaka đỏ, Xà cừ… Một số loài cây được dẫn giống từ rừng về trồng tại một số tuyến đường bước đầu cho thấy phù hợp với điều kiện khí hậu, thổ nhưỡng tại thành phố (Thàn mát hoa tím, Chiêu liêu, Sang…).
2. Những tồn tại, hạn chế
a) Bất cập về công tác quy hoạch cây xanh: Do không có quy định về lập quy hoạch chuyên ngành cây xanh đô thị dẫn đến công tác lập kế hoạch hằng năm và 5 năm về đầu tư phát triển cây xanh sử dụng công cộng chưa được thực hiện đảm bảo yêu cầu. Kéo theo đó, nguồn lực cho đầu tư xây dựng các công viên cây xanh cũng không được bố trí kịp thời nên chỉ tiêu cây xanh đô thị của thành phố không đáp ứng theo tiêu chuẩn đề ra. Trong khi đó, việc xã hội hóa công tác phát triển cây xanh cũng chưa có chính sách cụ thể gắn lợi ích của từng tổ chức, cá nhân tham gia trồng, chăm sóc, bảo vệ…
Dưới áp lực về quỹ đất bố trí tái định cư trước đây, nhiều đường phố trong các khu dân cư có mặt cắt quá nhỏ, cùng với việc ưu tiên bố trí các công trình hạ tầng kỹ thuật khác dẫn đến phần đất còn lại cho cây xanh quá hẹp. Phần lớn cây xanh đường phố chỉ được bố trí 01 hàng cây. Bán kính phục vụ cũng như quy mô diện tích của công trình công viên công cộng cấp đô thị trên các quận, huyện cũng chưa phù hợp.
b) Nguy cơ mất an toàn trong quá trình phát triển đô thị : Phần lớn các tuyến đường trên địa bàn thành phố có vỉa hè hẹp (phổ biến rộng 3-5m, khoảng cách đến các công trình xây dựng quá gần), do đặc tính hướng quang nên phần lớn tán cây nghiêng ra lòng đường để nhận ánh sáng trong quá trình sinh trưởng, dẫn đến tình trạng cây xanh đường phố bị nghiêng, lệch tán, tiềm ẩn nguy cơ mất an toàn.
Quá trình chỉnh trang đô thị, nâng cấp các công trình hạ tầng kỹ thuật (cải tạo mương thoát nước dọc, đường ông cáp nước, cáp quang, cáp tín hiệu thông, ngầm hóa lưới điện…), rễ cây xanh đường phố bị xén tỉa, thậm chí chặt bỏ các rễ ngang khi cải tạo vỉa hè dẫn đến hệ của cây bị yếu, không đủ khả năng chống giữ cho cây khi gặp mưa bão.
Ngoài ra, việc bê tông hóa bề mặt vỉa hè khi chỉnh trang đô thị cũng làm giảm tối đa việc thấm nước, hoàn trả nước ngầm cho đất nuôi cây, về lâu dài sẽảnh hưởng đến sinh trưởng, phát triển của cây xanh đô thị.
c) Công cụ quản lý, cập nhật dữ liệu cây xanh còn lạc hậu: Chưa đáp ứng được nhu cầu khai thác dữ liệu cây xanh. Phần mềm ứng dụng công nghệ GIS được xây dựng năm 2018 còn nhiều tồn tại về độ chính xác, hiệu quả khai thác chưa đáp ứng được yêu cầu phục vụ cho các cơ quan quản lý nhà nước và doanh nghiệp duy trì, chăm sóc cây xanh khi thác cơ sở dữ liệu quản lý cây xanh công cộng trên địa bàn thành phố Đà Nẵng.
d) Bất cập trong việc giám sát chất lượng thi công hạng mục cây xanh: Một thời gian dài dẫn đến chất lượng hệ thống cây xanh bàn giao chưa đạt yêu cầu đề ra. Tình trạng cây xanh sau khi trồng tại các dự án chưa được giao quản lý, chăm sóc dẫn đến chết khô, nhếch nhác… gây mất mỹ quan đô thị, lãng phí vẫn chưa có phương án xử lý phù hợp.
đ) Kinh phí bố trí cho công tác duy trì thường xuyên hệ thống cây xanh: Sau đầu tư do nguồn thu của thành phố chưa đáp ứng được theo định mức, đơn giá là thách thức lớn đối với vấn đề phát triển các công viên, cây xanh đô thị.
e) Tình trạng xâm hại cây xanh vẫn tiếp diễn, khó xử lý: Xuất phát từ nhu cầu muốn có không gian mặt tiền thông thoáng để kinh doanh, ra vào nhà ở thuận lợi, tình trạng các đơn vị doanh nghiệp, người dân cố ý hủy hoại cây xanh bóng mát trên vỉa hè vẫn diễn ra và ngày càng tinh vi. Các hành vi thường gặp đó là đổ hóa chất độc hại gây chết cây; vạc vỏ xung quanh gốc hoặc thân cây; chặt trụi cành nhánh hay chặt cành làm lệch tán cây; chặt hạ cây hoặc di dời cây xanh sang vị trí khác khi chưa được cơ quan chức năng cho phép…
Một hình thức xâm hại cây xanh khác đó là việc áp dụng các biện pháp bảo vệ cây xanh khi thi công công trình chưa đảm bảo quy định như: ngầm hóa lưới điện, các tuyến ống cấp nước, thoát nước, cải tạo vỉa hè… Biểu hiện thường gặp là phương tiện cơ giới va quẹt làm thân, gốc cây bị trầy xước, tróc vỏ, gãy cành nhánh, làm đứt rễ cây… Hệ quả là nhiều cây cây xanh tại các tuyến phố cũ gặp tình trạng suy kiệt sức sống do không được bảo vệ đúng cách trong quá trình thi công công trình.
Những đề xuất kiến nghị
Hiện nay thành phố Đà Nẵng đang mở rộng không gian đô thị theo Quyết định số 359/QĐ-TTg ngày 15/3/2021 của Thủ tướng Chính phủ Phê duyệt “Điều chỉnh quy hoạch chung thành phố Đà Nẵng đến năm 2030, tầm nhìn đến năm 2045” là cơ sở quan trọng để thành phố triển khai các giải pháp phát triển cây xanh đô thị. Để cây xanh đô thị tại thành phố Đà Nẵng phát triển bền vững thì cần phải có nhiều giải pháp đồng bộ như sau;
Một là, tiếp tục nâng cao nhận thức và trách nhiệm của cả hệ thống chính trị và nhân dân trong việc phát triển cây xanh đô thị, thực hiện các cuộc vận động, hưởng ứng phong trào “Tết trồng cây”, “Ngày chủ nhật Xanh – Sạch – Đẹp”, “Khuyến xanh” gắn với phong trào thi đua “dân vận khéo” trong trồng, chăm sóc, bảo vệ cây xanh đô thị.
Hai là, cụ thể hóa chủ trương xã hội hóa phát triển cây xanh đô thị bằng các chính sách gắn lợi ích của Nhà nước với lợi ích của cộng đồng và lợi ích của từng cá nhân tham gia trồng, chăm sóc, bảo vệ cây xanh đô thị.
Ba là, mở rộng hệ thống công viên xanh, công viên chuyên ngành và vườn đô thị theo phân khu chức năng đã được phê duyệt trong quy hoạch
Bốn là, tạo điều kiện để nhân dân thực hiện chức năng giám sát việc thực hiện các chủ trương, chính sách phát triển cây xanh đô thị, củng cố lòng tin cảu nhân dân vào các chủ trương, chính sách đúng đắn đó.
Năm là, áp dụng kỹ thuật xanh và công nghệ xanh trong quy hoạch đô thị, bao gồm hệ thống trữ nước mưa, xử lý nước thải để tái sử dụng và sử dụng vật liệu xanh, nhằm giảm tác động của đô thị lên môi trường, ứng phó với biến đổi khí hậu và tạo ra một môi trường sống bền vững.
Sáu là, ứng dụng phần mền, trí tuệ nhân tạo và tự động hóa một hay nhiều khâu trong công tác quản lý cây xanh đô thị góp phần giải phóng sức lao động con người, nâng cao hiệu quả chăm sóc, bảo vệ sức khỏe cây xanh đô thị, tăng khả năng lưu trữ và xử lý thông tin mang tính tích hợp cao và mang tính liên ngành trong công tác quản lý đô thị.
Cuối cùng là xây dựng quy chế, kế hoạch kiểm tra định kỳ về công tác quản lý, duy trì thường xuyên, cung cấp thông tin, tuần tra bảo vệ an toàn cây xanh đô thị; Đẩy mạnh tuyên truyền và kiên quyết xử phạt các hành vi vi phạm về quản lý, bảo vệ cây xanh trên địa bàn thành phố trong phạm vi phân cấp cho UBND các quận huyện và cơ quan quản lý chuyên ngành có liên quan. Qua đó, nâng cao chất lượng công tác quản lý, duy tu bảo dưỡng hệ thống cây xanh công cộng của thành phố.
NCL
_________________________
[1]– Đề án phát triển cây xanh đô thị thành phố Đà Nẵng giai đoạn 2011-2015 (Quyết định số 108/QĐ-UBND ngày 05/01/2012 của Chủ tịch UBND thành phố Đà Nẵng);
– Đề án xã hội hóa phát triển cây xanh đô thị thành phố Đà Nẵng giai đoạn 2013-2015 (Quyết định số 10312/QĐ-UBND ngày 13/12/2012 của UBND thành phố Đà Nẵng);
– Kế hoạch quản lý và phát triển hệ thống cây xanh đô thị thành phố Đà Nẵng giai đoạn 2016 – 2020 (Quyết định số 6654/QĐ-UBND ngày 30/9/2016 của UBND thành phố Đà Nẵng).
[2]– Đề án phát triển cây xanh đô thị thành phố Đà Nẵng giai đoạn 2011-2015 (Quyết định số 108/QĐ-UBND ngày 05/01/2012 của Chủ tịch UBND thành phố Đà Nẵng);
– Đề án xã hội hóa phát triển cây xanh đô thị thành phố Đà Nẵng giai đoạn 2013-2015 (Quyết định số 10312/QĐ-UBND ngày 13/12/2012 của UBND thành phố Đà Nẵng);
– Kế hoạch quản lý và phát triển hệ thống cây xanh đô thị thành phố Đà Nẵng giai đoạn 2016 – 2020 (Quyết định số 6654/QĐ-UBND ngày 30/9/2016 của UBND thành phố Đà Nẵng).
[3]– Ban Quản lý Khu công nghệ cao và các khu công nghiệp Đà Nẵng quản lý cây xanh đô thị thuộc phạm vi quản lý theo quy chế hoạt động của đơn vị và các quy định của Nhà nước.
– Ban Quản lý bán đảo Sơn Trà và các bãi biển du lịch Đà Nẵng thực hiện công tác quản lý đối với cây xanh đô thị tại các công viên, khu vực cảnh quan phục vụ du lịch ven biển được giao quản lý.
– Các tổ chức, cá nhân tự quản lý cây xanh trong phạm vi công trình, khu vực do mình quản lý.
