Một thành phố được WCCD chứng nhận giống như doanh nghiệp có báo cáo tài chính được kiểm toán. Dữ liệu rõ ràng, quy trình chuẩn mực giúp họ đánh giá rủi ro và tiềm năng. Đó cũng là lý do nhiều đô thị tiên phong như Toronto, Dubai hay Singapore đã coi chứng nhận ISO 37120 là một phần của thương hiệu toàn cầu. Với Việt Nam, các đô thị lớn hướng tới chứng nhận này không chỉ mang ý nghĩa danh dự mà còn mở ra cơ hội hợp tác, học hỏi và thu hút đầu tư.
Nhân ngày đô thị Việt Nam 8/11, dothiquyhoach trân trọng giới thiệu bài viết của ThS Lê Tùng Lâm Uỷ viên Đoàn Chủ tịch Tổng hội Xây dựng Việt Nam “ISO 37120 – Hướng đến đô thị bền vững”.
ISO 37120 được xem như bước ngoặt trong lịch sử quản trị đô thị hiện đại. Nó không phải là bộ quy định cứng nhắc, mà là ngôn ngữ chung của các thành phố toàn cầu — nơi dữ liệu trở thành nền tảng của sự phát triển bền vững. Bằng việc đo lường, so sánh và công khai các chỉ số về chất lượng sống, hiệu quả dịch vụ công và khả năng chống chịu, ISO 37120 khuyến khích một mô hình phát triển đô thị minh bạch, khoa học và lấy con người làm trung tâm. Trong kỷ nguyên mà năng lượng, hạ tầng và dân số đều đang chịu áp lực, việc có một khung đo thống nhất giúp thành phố biết mình đang ở đâu, tiến bộ ra sao và cần cải thiện điều gì trở thành nhu cầu cấp bách hơn bao giờ hết.
hình ảnh minh hoạ
Khác với nhiều bộ tiêu chuẩn kỹ thuật khác, ISO 37120 không chỉ quan tâm đến hạ tầng vật lý mà còn hướng đến toàn bộ cấu trúc sống của thành phố. Nó đo lường sức khỏe, giáo dục, an ninh, văn hóa, năng lượng, môi trường và cả sự hài lòng của người dân. Tổng cộng 104 chỉ số được chia thành 19 chủ đề, phản ánh sự phức hợp của đời sống đô thị. Tất cả được phân cấp thành ba tầng: Core, Supporting và Profile. Core là xương sống, bắt buộc cho mọi thành phố muốn đạt chứng nhận; Supporting mở rộng khả năng phân tích sâu hơn; còn Profile cung cấp thông tin nền như dân số, diện tích, GDP. Chính cấu trúc này biến ISO 37120 thành bản đồ dữ liệu sống, nơi mỗi chỉ số là một toạ độ thể hiện tình trạng phát triển của đô thị.
Khi triển khai, các thành phố phải tuân thủ 07 nguyên tắc: minh bạch, nhất quán, khách quan, cập nhật, khả thi, chuẩn hóa và trách nhiệm. Mỗi nguyên tắc vừa là cam kết đạo đức vừa là yêu cầu kỹ thuật. Minh bạch để dữ liệu có thể kiểm chứng. Nhất quán để so sánh được giữa các đô thị. Khách quan để tránh tô hồng thành tích. Cập nhật để theo dõi biến động thời gian. Khả thi để các thành phố ở mọi mức phát triển đều có thể tham gia. Chuẩn hóa để dữ liệu trở thành ngôn ngữ chung. Và cuối cùng, trách nhiệm để bảo đảm rằng việc đo lường dẫn tới hành động cải thiện thực chất chứ không dừng ở báo cáo.
Quy trình triển khai ISO 37120 thường bắt đầu bằng việc thiết lập thể chế và bộ máy điều phối dữ liệu. Mỗi thành phố cần một ban chỉ đạo, nơi lãnh đạo chính quyền cam kết chính trị rõ ràng. Tiếp theo là giai đoạn rà soát dữ liệu, xác định nguồn và độ tin cậy. Khi dữ liệu được chuẩn hóa, thành phố tiến hành tính toán, kiểm chứng độc lập, rồi lập báo cáo hiệu suất đô thị. Bước cuối cùng là công khai kết quả và lên kế hoạch cải thiện cho năm kế tiếp. Cả chu trình ấy được lặp lại hằng năm như một “nhịp tim dữ liệu” phản ánh sức khỏe của đô thị.
Lợi ích mà ISO 37120 mang lại cho Việt Nam không chỉ nằm ở năng lực thống kê. Nó tạo ra cú hích thể chế, buộc các sở ngành phải nói cùng một ngôn ngữ dữ liệu, tránh tình trạng mạnh ai nấy làm. Khi áp dụng, thành phố có thể nhìn thấy toàn cảnh các hệ thống đang vận hành: nước, rác, năng lượng, giáo dục, y tế, giao thông. Những con số khô khan bỗng trở thành kim chỉ nam giúp lãnh đạo ra quyết định dựa trên bằng chứng, chứ không theo cảm tính. Minh bạch dữ liệu cũng tạo niềm tin mới giữa chính quyền và người dân, khi mỗi chỉ số công bố đều là lời hứa về trách nhiệm và tiến bộ.
Đối với nhà đầu tư và cộng đồng quốc tế, ISO 37120 là bằng chứng về độ tin cậy. Một thành phố được WCCD chứng nhận giống như doanh nghiệp có báo cáo tài chính được kiểm toán. Dữ liệu rõ ràng, quy trình chuẩn mực giúp họ đánh giá rủi ro và tiềm năng. Đó cũng là lý do nhiều đô thị tiên phong như Toronto, Dubai hay Singapore đã coi chứng nhận ISO 37120 là một phần của thương hiệu toàn cầu. Với Việt Nam, các đô thị lớn hướng tới chứng nhận này không chỉ mang ý nghĩa danh dự mà còn mở ra cơ hội hợp tác, học hỏi và thu hút đầu tư.
Hình ảnh minh hoạ
Thực tế ở Việt Nam cho thấy, mặc dù TCVN 37120:2018 đã được ban hành, song việc áp dụng còn rời rạc. Dữ liệu vẫn phân tán theo ngành, thiếu nền tảng chia sẻ chung. Nhiều đô thị có IOC và cổng dữ liệu mở, nhưng chưa đạt mức tích hợp và kiểm chứng theo chuẩn ISO. Điều này cho thấy thách thức lớn nhất không nằm ở công nghệ, mà ở thể chế và con người. Cần một cơ quan điều phối quốc gia tương tự URA của Singapore hoặc WCCD của Canada để thống nhất phương pháp và chứng nhận. Nếu không có đầu mối như vậy, mỗi địa phương sẽ phải tự dò đường trong mê cung dữ liệu của chính mình.
Trong ba năm tới, Việt Nam có thể xây dựng chiến lược triển khai theo ba tầng: thể chế, kỹ thuật và dữ liệu. Ở tầng thể chế, cần có quyết định cấp Chính phủ quy định việc áp dụng bộ chỉ số ISO 37120 là tiêu chí đánh giá hiệu quả quản lý đô thị. Ở tầng kỹ thuật, xây dựng hướng dẫn quốc gia, đào tạo cán bộ dữ liệu và kiểm toán viên đô thị. Ở tầng dữ liệu, phát triển trung tâm dữ liệu đô thị quốc gia kết nối 34 tỉnh/thành bảo đảm định dạng và metadata thống nhất. Khi ba tầng này vận hành đồng bộ, Việt Nam sẽ có hạ tầng dữ liệu đủ mạnh để đo lường và điều hành phát triển đô thị một cách chính xác.
Tầm quan trọng của ISO 37120 càng rõ khi đặt trong bức tranh lớn của chiến lược quốc gia. Nó hỗ trợ trực tiếp cho Nghị quyết 06 về phát triển bền vững đô thị, Nghị quyết 57/BCT về khoa học và đổi mới sáng tạo, Nghị quyết 59/BCT về hội nhập quốc tế, Chiến lược tăng trưởng xanh, và Chiến lược chuyển đổi số quốc gia. Đồng thời, nó gắn kết với SDG 11 của Liên Hợp Quốc về “Thành phố và cộng đồng bền vững”, giúp Việt Nam có ngôn ngữ chung để báo cáo tiến trình với quốc tế. Như vậy, ISO 37120 không chỉ phục vụ từng địa phương, mà còn là công cụ đo sức khỏe toàn hệ thống đô thị quốc gia.
Song song với cơ hội là hàng loạt thách thức: thiếu cơ chế pháp lý ràng buộc, thiếu nhân lực dữ liệu, thiếu văn hóa chia sẻ và minh bạch. Nhiều nơi vẫn xem dữ liệu là tài sản nội bộ, sợ công khai sẽ làm lộ điểm yếu. Chính tâm lý ấy là rào cản lớn nhất cho cải cách. Cần một thế hệ công chức mới — những người coi dữ liệu là công cụ phục vụ nhân dân chứ không phải để bảo vệ vị thế của cơ quan. Khi chính quyền dám mở dữ liệu, công chúng sẽ dám tin tưởng; khi niềm tin được khôi phục, cải cách mới thật sự diễn ra.
Giải pháp nằm ở ba hướng. Thứ nhất, thể chế hóa ISO 37120, đưa các chỉ số này vào hệ thống đánh giá thi đua và đầu tư công. Thứ hai, phát triển chương trình đào tạo quốc gia về Urban Data Governance, hợp tác với WCCD và UN-Habitat để đào tạo chuyên gia và kiểm toán viên. Thứ ba, xây dựng cơ chế thưởng – phạt rõ ràng: địa phương nào công khai và đạt chuẩn sẽ được ưu tiên ngân sách, ODA hoặc dự án hợp tác quốc tế. Song song, tổ chức Giải thưởng “Thành phố Dữ liệu Bền vững Việt Nam” để khuyến khích tinh thần đổi mới.
Khi áp dụng ISO 37120, điều quý giá nhất không phải là chứng nhận, mà là sự thay đổi trong cách nhìn về quản trị. Một thành phố bắt đầu đặt câu hỏi: vì sao tuổi thọ người dân tăng chậm, vì sao năng lượng tiêu hao lớn, vì sao giao thông kém hiệu quả, vì sao không gian xanh thiếu? Mỗi câu hỏi đều bắt đầu từ dữ liệu, và mỗi hành động cải thiện đều được đo lường bằng dữ liệu. Quản trị đô thị khi đó không còn là chuỗi quyết định hành chính, mà là quá trình học hỏi liên tục giữa chính quyền, người dân và doanh nghiệp.
Nếu được triển khai đồng bộ, Việt Nam có thể hình thành mạng lưới đô thị dữ liệu quốc gia vào năm 2045. Mỗi đô thị sẽ là một nút dữ liệu, kết nối vào hệ sinh thái quản trị quốc gia, chia sẻ thông tin theo chuẩn ISO 37120 – 37122 – 37123. Khi đó, việc điều hành phát triển sẽ giống như vận hành một hệ thống sống: mọi biến động đều được cảm nhận, phân tích và phản ứng kịp thời. Các quyết định quy hoạch, đầu tư, và ứng phó thiên tai sẽ dựa trên bằng chứng chứ không theo cảm tính. Chính phủ, doanh nghiệp và người dân cùng chung một bảng điều khiển – một “dashboard Việt Nam” của thế kỷ 21.
Ở tầm toàn cầu, ISO 37120 giúp Việt Nam bước vào cuộc đối thoại bình đẳng với các thành phố tiên tiến. Khi dữ liệu được chuẩn hóa, so sánh trở nên minh bạch. Thành phố có thể học hỏi mô hình xử lý rác của Helsinki, chính sách giao thông công cộng của London, hay quản trị môi trường của Singapore. Ngược lại, thế giới cũng có thể học từ Việt Nam về khả năng huy động cộng đồng, về tinh thần thích ứng trong bối cảnh tài nguyên hạn chế. Chính trao đổi ấy sẽ giúp Việt Nam không chỉ là người theo sau mà còn trở thành người đóng góp tích cực trong mạng lưới đô thị bền vững toàn cầu.
Tuy nhiên, thành công chỉ đến khi ISO 37120 được coi là nền tảng lâu dài, chứ không phải phong trào ngắn hạn. Cần một lộ trình 10 năm, được hỗ trợ bởi chính phủ trung ương và giám sát thường xuyên. Mỗi năm, các thành phố công bố báo cáo hiệu suất, đối chiếu tiến bộ và chia sẻ bài học. Khi dữ liệu trở thành di sản chung, quá trình phát triển sẽ mang tính kế thừa và bền vững, không phụ thuộc vào nhiệm kỳ hay cá nhân lãnh đạo. Đó mới là tinh thần sâu xa của ISO 37120 — tạo nên “bộ nhớ đô thị” tập thể, nơi tri thức được gìn giữ và cải thiện qua từng thế hệ.
Ở tầng sâu hơn, ISO 37120 còn mang ý nghĩa triết học: nó dạy con người đô thị biết lắng nghe chính thành phố mình. Mỗi con số là một nhịp thở, mỗi chỉ số là một tín hiệu sinh học của cơ thể đô thị. Khi các chỉ số năng lượng, nước, môi trường, giáo dục và sức khỏe cùng vận động hài hòa, thành phố trở nên khỏe mạnh. Khi một chỉ số suy giảm, đó là dấu hiệu cảnh báo cần hành động. Nhìn ở góc độ này, ISO 37120 giống như một hệ thần kinh cảm biến, giúp thành phố tự nhận biết và điều chỉnh — một bước tiến từ “thành phố cơ học” sang “thành phố có tri giác”.
ISO 37120 vì thế không chỉ là một bộ tiêu chuẩn — nó là lời cam kết của thế hệ hôm nay đối với tương lai: cam kết rằng sự phát triển của thành phố sẽ được đo lường, được kiểm chứng, và được thực hiện vì con người. Một thành phố biết đo lường chính mình sẽ biết cách hoàn thiện mình. Một đất nước dám lấy chuẩn quốc tế làm thước đo cho từng đô thị sẽ trở nên tự tin hơn trên con đường hội nhập. Và khi dữ liệu trở thành tiếng nói chung, mọi đô thị Việt Nam – từ đồng bằng đến miền núi, từ ven biển đến cao nguyên – đều có thể cùng nhau bước vào thời đại của quản trị thông minh, phát triển bền vững và hạnh phúc toàn dân.
ThS Lê Tùng Lâm
