Đường xưa áo lụa

Ngày trước, nhà thơ Phan Phụng Thạch đứng bên ô cửa trường Đại học Văn khoa ngắm con đường Lê Lợi rồi ngẩn ngơ đợi giờ tan trường, và viết: Khi trở lại con đường xưa áo lụa/ Hàng cây sao vẫn đứng đợi em về/ Em không về nên cây buồn lá úa/ Anh cũng buồn đi giữa nắng chơ vơ .

Đường học trò và đường của bốn mùa

Gọi là con đường áo lụa bởi mãi mãi nó thuộc về thế giới học trò. Từ thời Pháp thuộc, áo tím Đồng Khánh bâng khuâng một màu rất Huế. Sau này, đổi thành màu trắng. Giờ tan học đường Lê Lợi ngập tràn áo trắng, bồng bềnh như dòng sông… lụa rồi lan toả khắp nơi. Áo trắng ngược Nam Giao, Bến Ngự, về Vĩ Dạ, qua Tràng Tiền. Áo trắng xuống đò Thừa Phủ ngược về Kim Long, Thành Nội. Hình ảnh áo lụa thinh không, môi hồng đào ríu rít như đàn chim trong nhạc Trịnh cũng thuộc về nơi này. Những khi ấy con đường như phô diễn hết nét đẹp lộng lẫy mà tinh khiết của màu trắng lụa là tinh khôi học trò giữa cái rạo rực nôn nao của mối âu lo mất còn, chợt rào rạt đến đó rồi tan loãng ra đi trong vẻ hư thực của trời chiều.

Hai bên đường là hàng cây long não, cây muối, phượng và những công viên đầy cây lá, dọc bờ sông những thảm cỏ nối đuôi nhau. Cảnh sắc thiên nhiên, dòng sông bãng lãng và những bến đò ngang giăng mắc đã khắc hoạ cho con đường thêm thơ mộng. Cây cỏ bốn mùa thay đổi. Mùa xuân hoa muối trắng bay rì rào, rực rỡ hoa hoè màu vàng đánh thức những giấc mơ đèn sách trong mùa thi cử (hoè hoa hoàng, cử tử mang). Mùa hè phượng đổ lửa lên trời xanh và… rưng rưng ngày chia tay. Khi lá cây ngô đồng bên vườn Tứ Tượng rụng báo hiệu mùa thu về (Ngô đồng nhất diệp lạc, Thiên hạ cộng tri thu). Đông đến, những cây bàng nhuộm màu đỏ thẫm rồi rụng hết để chở những nỗi buồn lê thê của từng cơn mưa xứ Huế. Có một giáo sư, l.m từng đi khắp cả trời Tây đứng trên ô cửa Văn khoa, buột miệng mà khen rằng : Chưa có con đường nào trên trái đất thơ mộng đến như thế.

Không những thế, Lê Lợi là con đường lịch sử của đất kinh xưa. Ngôi trường Quốc Học gắn liền với nhiều tên tuổi như Nguyễn Sinh Cung, Trần Phú, Phan Đăng Lưu, Phạm Văn Đồng, Võ Nguyên Giáp… và nhiều nhà văn hoá lớn, nhà thơ, nhà văn Xuân Diệu, Huy Cận..

Sau này, Lê Lợi lại là con đường của học đường với sự xuất hiện Đại học Luật khoa, Văn Khoa, Khoa học, Đại học sư phạm, Trường Trung học Trần Hưng Đạo, Kiểu Mẫu… Con đường đã từng kiến diện những cuộc xuống đường biểu tình, bãi khoá, tuyệt thực, đốt xe Mỹ của sinh viên học sinh Huế. Mỗi gốc cây, góc phố còn giữ mãi ký ức những ngày bão nổi ấy. Con đường đã trở thành một hình ảnh biểu trưng cho tuổi trẻ của cả nước trong những ngày sục sôi đấu tranh, cả những đau thương uất hận. Của Thừa Phủ ơi, lòng ta hồng biển lửa – Lá muối rụng vàng đường lên Thừa Phủ/ Nhạt nhoà nước mắt áo mẹ tìm con (Võ Quê). Và thời ấy Huế đã trở thành một trong hai cái nôi của phong trào đô thị tại miền Nam, nơi tụ hội của những sinh viên khu vực miền Trung Các anh về từ đâu không ai hay biết/ Nhưng mỗi tên người thấp thoáng một giòng sông (Đông Trình). Thư viện đại học Huế được biết đến là một trong vài thư viện hàng đầu của cả nước bởi khối lượng sách và tư liệu đã có mặt từ rất lâu, cũng là những hẹn hò mơ mộng của sinh viên Huế, để rồi khi ra đi đè nặng một nỗi niềm nhiều khi cả đời người tê buốt.

Đường đi như sông Hương về gặp Huế

Hoà bình, đường Lê Lợi vẫn trắng trong màu áo lụa học trò của nữ sinh Hai Bà Trưng, Quốc Học. Những biền bãi ven sông xanh mướt, luôn tạo những góc nhìn đầy mê hoặc bởi sự đổi sắc không ngừng của sông Hương . Và bên kia sông những đền đài thành quách bên ni bên nớ thắm sâu nét thời gian trong màu gạch u trầm. Như một cuộc trùng phùng đầy thú vị, khi sông Hương về gặp Huế đã trôi chậm kéo hình cánh cung như một dải lụa mềm. Đường Lê Lợi từ ga kéo đến Vĩ Dạ cũng sóng bước chung đôi. Những công viên dọc dài bên sông đã xuất hiện những vườn tượng điêu khắc quốc tế, nơi gặp gỡ của những nền văn hóa nghệ thuật điêu khắc Đông Tây hội tụ góp phần đưa Huế  hội nhập văn hóa và nghệ thuật điêu khắc sâu hơn với bên ngoài bằng những hình ảnh hiện thực.

 Và con đường này còn tồn tại những công trình kiến trúc thời Pháp thuộc hài hòa với không gian trầm mặc của xứ Huế. Đây là những di sản kiến trúc mà giá trị đã được thừa nhận, cùng với lăng tẩm đền đài sông nước thiên nhiên tạo cho Huế trở thành – bài thơ kiến trúc đô thị. Có lần ngồi uống cà phê bền vườn Tứ Tượng dưới chân cầu Tràng Tiền, GS Hoàng Đạo Kính khẳng định : Nếu muốn phát triển, muốn khai thác tiềm năng du lịch, muốn giàu lên thì tốt hơn hết bằng vào những gì Huế đang sở hữu. Hãy nhớ, đầu tư cho Huế nghĩa là không đầu tư thêm gì cả. Nghĩa là Huế cứ mãi là Huế. Đầu tư chính là tìm mọi cách để bảo tồn thật tốt lăng tẩm, đền đài như nguyên trạng, môi trường, môi trường, đường phố sạch sẽ thoáng đãng hơn. Sông Hương và đôi bờ cứ mãi xanh trong. Cảnh quan đô thị và cả nền văn hóa sống của người dân được giữ gìn, vun đắp. Tất cả những thứ đó là một loại vàng ròng để làm giàu có cho vùng đất di sản này, bởi mọi phương án trùng tu không chỉ để bảo tồn mà còn để khai thác. Và dĩ nhiên con đường Lê Lợi, con đường mang đầy đủ tâm thức lãng mạn của Huế cần phải được giũ nguyên những giá trị đã định hình trước thời gian. Có người yêu con đường này đến nổi : Nếu mà cứ đập phá xây cao lên mấy công trình mới thì mình “lẩy” không thèm đi nữa. Điều này có nghĩa với ai từng sống ở Huế, con đường là một phần tâm hồn họ, là ký ức mà đã là ký ức thì không có gì để thay thế.

   Đi trên đường luôn có cơ hội để nhìn ngắm sông Hương một cách trọn vẹn. Chỉ cần vài bước  lữ khách có thể rong chơi trên thuyền, cảm nhận nền văn hoá dân gian đầy mô tê chi rứa, rồi tê tái bâng khuâng bước chân người lãng du trong tâm trạng Lòng quê dờn dợn vời con nước – Không khói hoàng hôn cũng nhớ nhà (Huy Cận). Những đêm sâu hay bình minh, tiếng chuông chùa Linh Mụ bên kia sông vọng về loang xa trên mặt nước làm cho tâm hồn như bình tâm trải qua những phút giây tĩnh tại  trước xô bồ cuộc sống. Bởi vậy có người đã gọi sông Hương là con sông thiền, con sông vô ưu giữa bao đổi thay thế sự vẫn an nhiên đi qua bao hưng phế phù du, cho dẫu con người luôn nhìn sông bằng tâm cảm của riêng mình.

Những đêm sâu đi về một mình trên con đường đầy bóng cây u thẩm đến rợn người, tôi chợt nhận ra, thế giới không còn thuộc về chúng ta mà chỉ còn thuộc về cây lá, những thời khắc mà con người chợt cảm thấy cô đơn đến tuyệt đối nếu như không có tiếng vọng chuông chùa bên kia sông làm tĩnh giấc bởi nỗi sợ hãi trước vô cùng.

Mỗi góc phố, mỗi vườn cây, mỗi ngôi nhà đều vấn vương ghi dấu những sự kiện gắn liền  không thể phai mờ trên từng dòng sử ký của hơn 100 năm đầy những thăng trầm dâu bể. Bởi thế, đến Huế chỉ cần lang thang trên đường Lê Lợi là đủ thấm cái hồn xưa cũ của đất cố đô.

Hồ Sĩ Bình
ĐTPT Số 35/2011
(ảnh minh họa)