ĐỊNH HƯỚNG CHIẾN LƯỢC QUY HOẠCH TỔNG THỂ KHU VỰC VEN BIỂN VÀ VEN SÔNG CỦA ĐÔ THỊ BIỂN ĐÀ NẴNG

Trong bối cảnh cần xác định một tầm nhìn mới, với những quan điểm và định hướng phù hợp hơn với xu thế phát triển của thời đại thế kỷ số và toàn cầu hóa, Đà Nẵng đã nhận được sự ủng hộ quan trọng từ chính quyền Trung ương. Vào tháng 1/2019, Nghị quyết 43-NQ/TW của Bộ Chính trị đã xác định rõ những mục tiêu, quan điểm, nhiệm vụ, và giải pháp Xây dựng và Phát triển TP Đà Nẵng đến năm 2030, Tầm nhìn đến Năm 2045. Vào tháng 2/2019, Nhiệm vụ Điều chỉnh Quy hoạch chung Thành phố Đà Nẵng đến năm 2030, tầm nhìn đến năm 2045, đã được Thủ tướng phê duyệt, với phạm vi nghiên cứu trực tiếp gồm toàn bộ địa giới hành chính TP Đà Nẵng với tổng diện tích 128.543 ha, đáp ứng cho dự báo đến năm 2030 dân số TP Đà Nẵng khoảng 2,5 triệu.

Một trong những yêu cầu trọng tâm nghiên cứu trong nội dung điều chỉnh quy hoạch chung sắp tới của TP Đà Nẵng, là rà soát tổng thể về quy hoạch chung đã được phê duyệt năm 2013; dự báo các nhu cầu phát triển trong bối cảnh phát triển của khu vực, đảm bảo hài hòa với yêu cầu chiến lược phát triển bền vững kinh tế biển, phát triển thành phố thông minh, thành phố phát triển bền vững…Trong đó, việc rà soát, đánh giá và vạch ra tầm nhìn quy hoạch tổng thể toàn bộ khu vực ven biển và ven sông của TP Đà Nẵng cho giai đoạn này là một trong những công tác quan trọng hàng đầu.

Tuy các thành tố của quy hoạch khu vực ven biển và ven sông đã được tích hợp một phần vào các quy hoạch chung và quy hoạch phân khu của thành phố Đà Nẵng, nhưng cho đến nay Đà Nẵng, giống như đa số các đô thị biển trên toàn quốc, vẫn chưa tiến hành quy hoạch tổng thể toàn bộ khu vực ven biển và ven sông như một thể thống nhất, như cách làm của nhiều đô thị biển trên thế giới. Do đó, các giải pháp quy hoạch cho khu vực đặc biệt này thường mang tính cục bộ, phục vụ cho các dự án nhỏ, thiếu tính chiến lược tổng thể, chưa đem lại hiệu quả cao. Để sửa sai vấn đề này, gần đây, Đà Nẵng đã phải đưa ra một số chương trình quy hoạch bổ sung, như tổ chức cuộc thi ý tưởng quy hoạch sông Hàn, nghiên cứu các giải pháp mở lại các lối công cộng ra biển đã bị đóng từ nhiều năm tại nhiều khu vực ven biển, do bị tư nhân hóa, … Tuy nhiên, dù sớm hay muộn, Đà Nẵng vẫn cần phải thực hiện quy hoạch tổng thể toàn bộ khu vực ven biển và ven sông của đô thị, để tận dụng được tối đa các lợi thế không gian sông nước của mình để bảo tồn kết hợp phát triển một cách bền vững.

Quy hoạch tổng thể khu vực ven biển và ven sông là một loại hình công tác quy hoạch đặc thù, chưa phổ biến tại Việt Nam, tuy đã được nhiều đô thị tiên tiến trên thế giới áp dụng. Để tham khảo kinh nghiệm quốc tế cho việc Quy hoạch Ven bờ biển và bờ sông TP Đà Nẵng, trong nghiên cứu này chúng tôi chọn giới thiệu cách làm tại một điển cứu thực tế – TP New York- để tham khảo chọn lọc các kinh nghiệm chi tiết một cách thực tiễn với tư duy đa ngành, thông qua đó, giới thiệu tám định hướng chiến lược Quy hoạch tổng thể khu vực ven biển và ven sông cho Đà Nẵng.

TÁM ĐỊNH HƯỚNG CHIẾN LƯỢC QUY HOẠCH KHU VỰC VEN BIỂN VÀ VEN SÔNG CỦA ĐÔ THỊ BIỂN ĐÀ NẴNG

Do ý thức được tầm quan trọng của không gian ven bờ, đã từ hơn hai thập niên, bên cạnh các quy hoạch chung, quy hoạch tổng thể, và quy hoạch chi tiết, TP New York đã rất quan tâm đến việc thường xuyên cập nhật quy hoạch tổng thể cho khu vực ven biển và ven sông của Thành phố, gần đây nhất là quy hoạch tổng thể theo một định hướng chiến lược nhất quán từ 1992 đến nay, đã được lần lượt thường xuyên cập nhật và phê duyệt vào các năm 1992, 2011, và đang thực hiện cập nhật quy hoạch đến năm 2030, sẽ được phê duyệt vào năm 2020. Các quy hoạch này tập trung vào việc phân tích đánh giá, đề xuất các chiến lược và giải pháp quy hoạch và quản lý đô thị cho 520 miles (tương đương 837 Km) chiều dài không gian đô thị ven bờ biển và bờ sông, cũng như quy hoạch giao thông biển và sông dọc theo tuyến.

Hình 1 – Hình khu vực nghiên cứu quy hoạch tổng thể khu vực đô thị ven biển và ven sông chạy dài 520 miles của TP New York (Nguồn: The City of New York, 1992, 2011)

Cho đến nay TP New York vẫn tiếp tục phát triển các dự án trọng điểm dọc theo 837 Km ven bờ theo tám định hướng chiến lược quy hoạch tổng thể sau: (1) Mở rộng kết nối công cộng; (2) Kích thích phát triển khu vực ven bờ; (3) Hỗ trợ cho việc tổ chức các hoạt động đa dạng ven bờ; (4) Cải thiện chất lượng nước; (5) Phục hồi giá trị thiên nhiên ven bờ; (6) Nâng cấp hệ thống giao thông thủy Blue Network; (7) Nâng cao vai trò quản lý của chính quyền; (8) gia tăng sự thích ứng với biến đổi khí hậu.

Từ kinh nghiệm quy hoạch quốc tế, chúng tôi cho rằng tám định hướng chiến lược này, sau khi hiệu đính lại một cách chọn lọc và cẩn trọng, cũng có thể là những định hướng chiến lược quan trọng cho việc Quy hoạch toàn bộ Khu vực Ven biển và Ven sông của Đô thị Biển của Đà Nẵng.

Tuy có tầm quan trọng và quy mô lớn hơn nhiều, thành phố New York cũng có vai trò chiến lược trong không gian vùng đô thị, cơ cấu không gian vùng biển-vịnh-sông-rạch, và nhiều tiền đề phát triển thuận lợi, tương tự như TP Đà Nẵng, và do đó, New York có thể là một trong những điển cứu quan trọng cho Đà Nẵng. Trong điều kiện giới hạn của bài viết, chúng tôi chỉ đánh giá sơ bộ như sau: New York đô thị hạt nhân của Vùng Đô thị New York, và cũng là đô thị biển quan trọng hàng đầu của Mỹ. Nhiều bãi biển của New York tuy không đẹp bằng Đà Nẵng, nhưng có thể tắm được, phục vụ tốt cho sinh hoạt du lịch. New York có nhiều lợi thế đô thị mà cũng là mục tiêu Đà Nẵng đang hướng đến: (a) là một thành phố toàn cầu, đặc biệt trong dịch vụ, thương mại, kinh tế, tài chính, văn hóa, …với nhiều khu danh thắng nổi tiếng; (b) có hệ thống giao thông công cộng hiệu quả cao hàng đầu của Mỹ; (c) có hệ thống sông Hudson và sông Đông đổ ra vịnh, không những thuận lợi để xây dựng hệ thống cảng biển và cảng sông hiện đại, mà còn có thể phát triển tốt các khu đô thị ven biển và ven sông.

Qua các tham khảo điển cứu quy hoạch khu vực ven biển và ven sông của TP New York nói trên, có thể giới thiệu tám Định hướng Chiến lược Quy hoạch Khu vực Ven biển và Ven sông của Đô thị Biển Đà Nẵng như sau:

(1) Tạo kết nối công cộng tiện lợi – Mở rộng kết nối công cộng ra bờ biển, bờ sông, và giao thông thủy, tại các khu đất công và đất tư trong thành phố, để phục vụ cho người dân và khách du lịch

Tham khảo bản đồ dưới đây, chúng ta thấy TP New York cũng đã gặp vấn đề tương tự như Đà Nẵng, và đang có hướng giải quyết khá tốt, với việc phân ra các giải pháp khác nhau đối với khu đất sở hữu công và sở hữu tư nhân, sao cho người dân ở mọi khu vực ven biển đều có thể tìm được lối công cộng ra biển và các khu dịch vụ phục vụ cần thiết trong khoảng cách gần nhất từ khu dân cư của họ.

Đây cũng là điều mà TP Đà Nẵng đang bắt đầu quan tâm, sau hàng thập niên cho phép nhiều khu resort phát triển nối tiếp nhau hàng Km, không những đóng cửa đối với nhu cầu lối công cộng ra biển của người dân và khách du lịch không có nhu cầu sử dụng dịch vụ của khu resort, mà còn tạo nút thắt đóng cửa cơ hội phát triển của các vùng đất phía Tây trục đường ven biển.

Hình 2 – Quy hoạch Chỉnh trang để đảm bảo các khu vực ven bờ với kết nối lối vào công cộng thuận tiện cho cư dân và khách du lịch, bao gồm các vị trí: (1) Tại các khu đất sở hữu tư nhân (chấm màu cam); (2) Tại các công viên công cộng ven bờ đã có lối vào công cộng (Ô màu lục nhạt vừa); (3) Tại các công viên công cộng ven bờ chưa có lối vào công cộng (Ô màu lục sẫm); (4) các công viên công cộng quan trọng ở khu lân cận trong đất liền (Ô màu lục sáng) (Nguồn: The City of New York, 1992, 2011)

(2) Tạo lập Không gian Ven bờ hấp dẫn – Tạo ra các không gian sinh động ven biển và ven sông hấp dẫn, liên kết với không gian trung tâm của các cộng đồng dân cư lân cận.

Các dự án xây dựng, phát triển, và quản lý hoạt động những không gian hấp dẫn này sẽ tạo nên những điểm thu hút khách du lịch và người dân đến sinh hoạt, tạo nguồn thu cho doanh nghiệp địa phương và cho ngân sách công.

(3) Hướng đến Hiệu quả kinh tế cao – Hỗ trợ cho các hoạt động kinh tế đa dạng khu vực ven biển và ven sông.

Việc tổ chức các không gian kinh tế xã hội đa dạng dọc theo các khu vực ven biển và ven sông là điều mà TP Đà Nẵng cần quan tâm khuyến khích trong thời gian tới. Chẳng hạn, Khu vực ven biển không chỉ có khu đô thị du lịch biển, mà còn có Khu Đô thị Công nghiệp kết hợp Cảng biển, Khu Đô thị Vịnh Đà Nẵng, Khu Đô thị Sinh thái, Khu Đô thị Công nghệ cao, Khu Đô thị Quốc tế, Khu Đô thị Đại học, Khu Đô thị Núi Ngũ Hành Sơn; Khu vực ven sông không chỉ có Khu Đô thị Ven sông, mà còn có Khu Trung tâm hiện hữu, Khu Trung tâm mới, Khu Đô thị Công nghệ cao, Khu Đô thị Khởi nghiệp & Sáng tạo,…

Hình 3 – Sơ đồ Các Khu vực Bản sắc Đô thị Tiềm năng của Tp Đà Nẵng trong tương lai (Nguồn: Ngô Viết Nam Sơn, 2018).

(4) Tăng chất lượng môi trường sinh hoạt ven bờ – Cải thiện chất lượng môi trường nước và không gian nước, thông qua các biện pháp bảo vệ môi trường sống tự nhiên, tạo điều kiện cho các hoạt động vui chơi giải trí công cộng, và tăng chất lượng sống cho các cộng đồng khu vực ven biển, ven sông, và khu vực lân cận trong đất liền.

Đáng chú ý trong quy hoạch các khu chức năng ven bờ của New York, là trong khi một tỷ lệ lớn diện tích ven bờ dành cho chức năng ở, thì những nơi đó cũng là những khu vực bố trí giáp ranh các không gian xanh công cộng quan trọng ven bờ.

Cho đến nay, không gian ven bờ sông và bờ biển tại Đà Nẵng, thường chỉ được xem là cơ hội để phát triển các dự án địa ốc. Đã đến lúc các không gian đáng giá này cần được quy hoạch tốt hơn với một tầm nhìn mới, ưu tiên bảo vệ và nâng cấp giá trị môi trường xanh của không gian ven sông và ven biển, trong mối tương quan phục vụ lợi ích công cộng, lợi ích của người dân, hài hòa với lợi ích của nhà đầu tư.

Hình 4 – Quy hoạch sử dụng đất khu vực đô thị ven biển và ven sông của Tp New Yorkn – với chiều rộng trung bình 2000 feet (tương đương 610m) tính từ ven bờ (1) Màu vàng- Khu ở, (2) Màu Cam – Khu ở Hỗ hợp; (3) Màu Đỏ – Khu DVTM hỗn hợp; (4) Màu Tím – Khu Công nghiệp và Giao thông Thủy; (5) Màu Xám – Sân bay; (6) Màu Lục – Công viên (Nguồn: The City of New York, 1992, 2011).

(5) Bảo vệ môi trường tự nhiên – Khôi phục các khu vực sinh thái ven biển và ven sông bị xuống cấp; bảo vệ các khu vực túi nước tự nhiên và môi trường sống ven bờ.

Đây là vấn đề rất cấp bách mà hiện nay chưa được coi trọng tương xứng, và thể hiện đầy đủ trong đó các báo cáo tác động môi trường, trước khi phê duyệt các dự án quy hoạch địa ốc tại Đà Nẵng. Đã đến lúc TP Đà Nẵng nên làm như TP New York, thay vì chỉ dựa trên các bản báo cáo tác động môi trường mang nhiều ý kiến chủ quan, dưới tác động của nhà đầu tư – cũng là người thuê thực hiện, thì lập hẳn một Quy hoạch Bảo vệ môi trường trong đó khoanh vùng, nhấn mạnh các khu vực cần bảo vệ môi trường tự nhiên, đi kèm với các quy định và hướng dẫn cụ thể.

Hình 5 – Bản đồ các khu vực đặc biệt quan trọng cho việc Quy hoạch bảo tồn giá trị môi trường thiên nhiên , bao gồm (1) Khu vực không gian xanh tự nhiên ven bờ phục vụ đô thị (Màu xanh lục); (2) Khu vực cần chú trọng bảo vệ loài cá và các sinh vật trong môi trường sống hoang dã (Màu cam); (3) Khu vực có nguy cơ cao do xói mòn đất ven bờ (Màu xanh biển đậm) (Nguồn: The City of New York, 1992, 2011).

Hình 6 – Các trục chính giao thông thủy và vị trí các bến tàu thuyền ven biển và ven sông của Tp New York (Nguồn: The City of New York, 1992, 2011).

(6) Phát triển Giao thông thủy – Nâng cao hiệu quả phục vụ công cộng của các tuyến đường thủy bao quanh đô thị biển

Bản đồ do New York thực hiện dưới đây là hình ảnh trực quan cho thấy tiềm năng mà Đà Nẵng vẫn còn có thể tiếp tục phát huy giá trị giao thông thủy các loại, phối hợp với việc phát triển các khu đô thị ven bờ.

(7) Kiện toàn Chính sách Quản lý và Phát triển – Cải thiện các chính sách và quy định của chính phủ, trong cơ cấu phối hợp đa ngành về quản lý và phát triển khu vực ven bờ và giao thông đường thủy

Đây là yếu tố quan trọng hàng đầu hiện nay, với thuận lợi lớn khi Đà Nẵng phát triển theo hướng quản lý số và đô thị thông minh trong thời gian tới.

(8) Lập kế hoạch ứng phó Nguy cơ Biến đổi Khí hậu – Xác định nguy cơ và đưa ra các giải pháp ứng phó nhằm tăng khả năng phục hồi của thành phố trước nguy cơ biến đổi khí hậu và nước biển dâng.

Việc xác định các khu vực có nguy cơ lớn do ảnh hưởng của thiên tai như bão và ngập lụt (hình dưới), và xác định các vùng đất có thể bị tác động do nước biển dâng, tương ứng với kịch bản biến đổi khí hậu là điều rất quan trọng cho việc quy hoạch các khu đô thị chỉnh trang và khu đô thị mới ven biển và ven sông.

Đây là điều mà cho đến hiện nay, Đà Nẵng chỉ mới đưa ra định hướng chung, chứ vẫn chưa đưa vào ứng dụng thực tế từ quy hoạch tổng thể cho đến quy hoạch chi tiết của TP Đà Nẵng. Do đó, đây là yêu cầu quan trọng, cần phải đưa vào chương trình điều chỉnh quy hoạch chung sắp tới của TP.

Hình 7 – Bản đồ xác định Các khu vực có nguy cơ cao do bão, bao gồm nguy cơ cho sinh mạng con người, ngập lụt, hư hại công trình tài sản, xói mòn ven bờ,… theo các cấp độ từ cao (A-Màu Cam), trung bình (B- Màu vàng), và thấp hơn (C-Màu lục) (Nguồn: The City of New York, 1992, 2011).

TÀI LIỆU THAM KHẢO

– Bộ Chính trị. 2018. Nghị quyết số 43-NQ/TW, ký ngày , về Xây dựng và Phát triển TP Đà Nẵng đến năm 2030, Tầm nhìn đến Năm 2045.

– Kathrin Moore và Ngô Viết Nam Sơn. 2011. Báo cáo Nghiên cứu Thiết kế: Tầm nhìn Quy hoạch chung Xây dựng thành phố Đà Nẵng đến năm 2025.

– Ngô Viết Nam Sơn. Tầm nhìn trăm năm trong công tác quy hoạch các Đô thị Biển. Tạp chí Kiến trúc Việt Nam số 07/2009.

– Ngô Viết Nam Sơn. Bản sắc Quy hoạch và Kiến trúc của Đà Nẵng và Huế: Thử thách và Cơ hội. Tạp chí Kiến trúc số 183, tháng 7 năm 2010, Pp 15-19. Hội Kiến trúc sư Việt Nam.

– Ngô Viết Nam Sơn. Không gian đô thị Đà Nẵng trong thế kỷ XXI. Tạp chí Kiến trúc -số 214 – 2013.

– Ngô Viết Nam Sơn. Tầm nhìn 100 năm phát triển Đà Nẵng – Một thành phố toàn cầu. Tạp chí Kiến trúc số 3 – 2017. Trang 56-61.

– Ngô Viết Nam Sơn. 2018. Định hướng Chiến lược Bảo tồn và Phát triển Không gian Đô thị Thành phố Đà Nẵng. Báo cáo Đề tài Nghiên cứu Khoa học, Theo hợp đồng với Sở Khoa học Công nghệ Tp Đà Nẵng.

– Sở Xây dựng & Viện Quy hoạch Xây dựng Đà Nẵng. Điều chỉnh Quy hoạch Chung TP Đà Nẵng Đến năm 2030, Tầm nhìn đến năm 2050.

– The City of New 1992. New York City Comprehensive Waterfront Plan- Reclaiming The City’s Edge.

– The City of New 2011. New York City Comprehensive Waterfront Plan-Vision 2020.

– The City of New 2019. OneNYC 2050 – Building a Strong and Fair City (Development Visions for New York City Towards 2050).

– UBND Tp Đà Nẵng. 2018. Điều chỉnh quy hoạch tổng thể Phát triển kinh tế – xã hội Thành phố đà nẵng đến năm 2020, Tầm nhìn đến năm 2030.

TSKH.KTS. NGÔ VIẾT NAM SƠN